Сӯгворӣ

  Ба ёди азизи нависандаи бузург зиндаёд устод БАҲМАНЁР

Қиссагару қиссахару қиссафурӯши сармаддеҳӣ

(Чеҳраи ҳунарии Баҳманёр ва вижагиҳои он)

Падидаи адабӣ

Баҳманёр ба адабиёт бо қаҳрамонон, биниш, равиш, тарзи нигориш, забон ва тарзи баёни вижаи худ ворид гардид, ки он дар насри кунунии тоҷикӣ як падидаи адабии тамоман бесобиқа ва фавқулодае  буд. 

Барои шинохт ва арзёбии  дурусти ин падидаи адабии дар зоти худ нодиру  нотакрор  ва ба қавли Қодири Рустам «то ҳадде ғайриинтизор»   муқаррар намудани сарчашмаҳои он муҳим аст. 

Яке, тавре ки аз  гуфта ва навиштаҳои худи нависанда бармеояд,  афсона ва ривоятҳои мардумӣ мебошад. Ӯ  дар суҳбати ихтисосие, ки дар остонаи ҷашни 60-солагиаш бо рӯзноманигори ҳафтаномаи «Нигоҳ» Бобоҷони Шафеъ доштааст, ба ёд овардааст, ки «вақте дар синфи 5 таҳсил мекардам, падарам китобҳои гаронбаҳои зиёд ба хона оварданд, ки миёни онҳо китобе буд бо номи «Афсонаҳои халқи тоҷик». Ман онро ончунон зиёд хондам, ки қариб пурра аз ёд карда будам…  Ва мутолиаи ҳамон китоб буд, ки ба адабиёт омадам» . 

 Дигаре  насри бадеии форсии тоҷикӣ, аз ҷумла  «Гулистон» -и Саъдӣ аст, ки аз он нависанда ба сифати «китоби дӯстдоштаи»  худ  ном мебарад.

Севумӣ адабиёти ҷаҳонист, ки Баҳманёр бо беҳтарин ва навтарин намунаҳои насри он шинос аст. Ӯ, бино ба гуфтааш, «хонандаи бузург»   ҳаст. Мисли он ки навиштан аз навиштан фарқ дорад, хондан аз хондан низ фарқ мекунад. Ман аз аҳли адаб ва илм  касонеро медонам, ки китоб хондаанд, вале аз ин хонданҳояшон танҳо анбориши номи чанд китобу чанд қаҳрамон чизи дигаре  дар хотирашон намондааст. Ва ё шоиртарошҳое  буданд, ки пораҳои зиёдеро аз «Шоҳнома» -и Фирдавсӣ, «Девон» -и Ҳофиз  ва шеърҳои Лоҳутӣ  қориёна дар ёд доштанд, аммо дар навиштаҷоташон бӯйе аз он шеърҳои нағз набуд. Баҳманёр аз ҷумлаи  адибони  камшуморест, ки тавонистааст ба моҳияти асарҳои хондааш ва  асрори онҳо  сарфаҳм биравад ва  ба қавле онҳоро аз ҳаллоҷии ботиниаш бигузаронад ва  азхуд намояд.

Насри Баҳманёр натиҷаи имтизоҷи (синтези) ҳунармандонаи ҳамин се суннати муқтадири нависандагӣ мебошад. 

Вақте ки Баҳманёр дар нимаи дувуми солҳои 70 ва 80 асри гузашта ба кори нависандагӣ оғоз кард ва аввалин ҳикояҳояшро («Оҳубарра», «Зови Карафса» ва ғ.) ба табъ расиданд, насри тоҷикӣ, сарфи назар аз кӯшишҳои бобарори  Пӯлод Толис, Фазлиддин Муҳаммадиев, Кӯҳзод, Сорбон, Ҷумъа Одина  ва дигарон, дар маҷмӯъ аз доираи «адабиёти қолабии шӯравӣ ё ба истилоҳ «реализми сотсиалистӣ»   берун нарафта буд. «Хишти насри то соли ҳаштоди мо, - гуфта буд Баҳманёр чанд сол пештар аз ин, - аз рӯйи қолаби ҳизби ҳукмрон сохта рехта мешуд. Яъне қаҳрамон бояд кӣ бошад, чӣ гӯяд ва чӣ гуна рафтор кунад… Ва аз ҳама бадтараш талаб мекарданд, ки асар бо забону бо баён чунон навишта шавад, ки мардум дар фаҳмиши он – мурод худи ҳизбиён майна об накунанд, луғат накобанд… Гузашта аз ин  пайравӣ аз ҳар гуна мактабҳои адабии хориҷа хиёнат ба ватану адабиёти шӯравӣ қаламдод мегашт»  .

Хонандаи тоҷик, бино бар таъбири шоиронаи нависанда ва муҳаққиқи номии тоҷик Қодири Рустам,  аз он «реализми роиҷ»  сер шуда буд ва мунтазири насри наве буд. Анҷоми ин рисолати адабиро Баҳманёр ва ҳамнаслонаш  Сайф Раҳим, Муҳаммадзамони Солеҳ,  Муаззама, Муҳаммадраҳими Сайдар,  Қодири Рустам  ва дигарон ба ӯҳда гирифтанд. Онҳо кореро анҷом доданӣ шуданд, ки дар солҳои 60-70 асри гузашта Мӯмин Қаноат, Лоиқ, Бозор Собир ва дигарон дар шеъри тоҷикӣ барои нав кардани тору пӯди он оғоз намуда буданд.

Баҳманёр ва ҳамнаслонаш насри тоҷикиро, ки асосан насри ривоятӣ ё нақлӣ дар чорчӯби равиши маълуми «реализми сотсиалистӣ» буд, ба насри ҳунарӣ ё тасвирӣ ва асли реализми ҳақиқӣ наздик гардонданд ва бо ҳамин онро ба равандҳои адабии умумиҷаҳонӣ ҳамроҳ  ва ба ҷустуҷӯйҳои адабии нависандагони маъруфе, монанди Габриэл Гарсиа Маркес, Борхес, Уилям Фолкнер, Чингиз Айтматов, Валентин Распутин, Виктор Астафев, Грант Матевосиян, Нодар Дунбадзе, Фозил Искандар, Содиқ Ҳидоят, Содиқи Чӯбак,  Маҳмуди Давлатободӣ  ва дигарон шарик сохтанд.

Баҳманёр, барҳақ, пешсафу пешрави  насли солҳои 80-ум дар насри тоҷикӣ  мебошад ва табиист, ки муҳимтарин дастовард ва вижагиҳои он низ, пеш аз ҳама ва беҳ аз ҳама, дар навиштаҳои ӯ инъикос ёфтаанд. 

Он дастовард, навӣ  ва вижагиҳое, ки дар насри кунунии тоҷикӣ ба шарофати асарҳои ин нависанда ба вуҷуд омадаанд ва онро ба марҳалаи нави рушд  расонданд, кадомҳоянд?

Нав ва нотакрор

Дар насри Баҳманёр ҳама чиз - воқеа, қаҳрамон,  забон ва тарзи баён, биниш, равиши тасвир, замону макон - нодир, ғайриодӣ, ғайримуқаррарӣ, ғайримаъмулӣ, ғайримунтазира, фавқулода, аҷиб, ҳайратангез, нотакрор ва нав мебошанд. 

Шарҳу исботи ин қазия фурсати муносибтаре ва нақду баррасии муфассалтареро тақозо мекунад, аз ин рӯ дар ин робита ҳоло танҳо бо зикри чанд нуктаи умда қаноат мекунем. 

 Нависанда ҳайати қаҳрамонони мондагори адабиёти тоҷикиро бо офаридани силсилаи бузурги чеҳраҳои адабии нав ғанӣ гардонд, аз қабили Кампири Марям, Кампири Осуда, Кампири Майса, Бобои Баҳром, Бобокӯчак, Бобои Малла,  Амаки Салмон, Холдори Чилдурӯғ, Шопури Яздон, Мулло Бухоризода, Фармони Мурод, Шери Хол, Моҳак, Фариштамоҳ,   Бобуна,  Холи Девзӯр, Шошо, Оростаи Сиёҳ,  Шоҳаки Ранда, Барзӯи Оразпур,  Заринаи Зарнигор, Ситора, Шопури Моҳигир,  Бабраки Лӯлӣ  ва дигарон. Онҳо ҳама мисли худи муаллиф  аҳли деҳаи номдори Сармаддеҳи Сармаддара мебошанд. Нависанда худро дар қиссаи «Пайғамбари беуммат» ба хонандааш чунин муаррифӣ намудааст: «Каминаи камтарин – Баҳманёр, муаллифи ҳамин қисса ва қиссаҳои дигар. Зодаи Сармаддеҳ, миллияташ сармаддеҳӣ» 

Ва  Сармаддеҳ, ин деҳи ғайриодӣ ва пуровозаро  бо одамону  мавҷудоту махлуқоташ, бо гузару кӯчаву тангкӯчаҳояш,  бо чашмаҳову рӯдҳояш, бо  куҳу тангиву ҷариву кӯяву камарҳояш  нависанда, ба эътирофи худаш, «дар тахайюли худ»  сохтаву  бофтааст. Ӯ назири онро дар адабиёти ҷаҳонӣ дар музофоти сохтаи  адиби бузарги амрикоӣ Уилям Фолкнер бо ном Екнапатова, дар Макондои барандаи Ҷоизаи нобелӣ Габриэл Гарсиа Маркес, дар деҳаи Тсамакути адиби маъруфи арман Грант Матевосян ва Чигеми адиби барҷастаи абхаз Фозил Искандар дидааст.  

Сармаддеҳи Сармаддара дар тасвири Баҳманёр дар як гӯшаи куҳистони Тоҷикистон ҷойгир аст, аммо тамоми дунёи бекаронро дар худ бозтоб додаст. Агар ба таъбири Қодири Рустам бигӯем, он «модели хурди ҷаҳон аст» . «Рӯйи бомҳои» Сармаддеҳ мисли оинаи ҷаҳоннамои афсонавиест, ки ба воситаи он  на танҳо тамоми Сармаддеҳ «чун кафи даст менамояд» , балки метавон аз тамоми воқеаву ҳодисаҳое, ки дар   Сармаддара,  мулки ҳамсоя Агмаддара ва  олам мегузарад, бохабар буд. «Рӯйи бом» дар Сармаддеҳ ҳам назоратгоҳ, ҳам дидоргоҳ ва ҳам истироҳатгоҳ аст. Холдори Чилдурӯғ онро шӯхиомез «ситоди пирамардони ҳамзонуи деҳ» номидааст .

Сармаддеҳи Баҳманёр, тавре ки худ мегӯяд, «деҳи одие набуд, мардумаш ҳама баору баномус буданд» . Ба сухани дигар, он макони ормонӣ ва  бо бошандагони ормонӣ мебошад, ки дигарон монанди яке аз қаҳрамонони романи  «Шоҳаншоҳ» бо номи Чисто орзӯи «дар чунин деҳ бо камоли майл зиндагӣ кардан» -ро доранд. Ба мушоҳидаи зираконаи Қодири Рустам, «тақрибан ҳар бадӣ, ҳар палидию палаштӣ, ҳар хислату хӯйи бади инсонӣ, ки дар ин деҳа ҳаст, истисноист, аз берун оварда шудааст, ки ҳанӯз бо матни зиндагии деҳ созгору муносиб нест» . Ва ё, тавре ки аз мутолиаи асарҳои худи нависанда бармеояд,  аз тарафи он сармаддеҳиёне содир мешавад, ки бо ҳар сабабе, таҳсил ё кор муддате ба мулки бегона ва ё ба шаҳр рафтаанд, мисли қаҳрамони ҳикояи «Пайғамбари беуммат», Шоҳони писари Кампири Майса  дар «Чашми мӯр» ва ғ.  Агар аз қавли  ровии «Бабраки Лӯлӣ» бигӯем: 

Касеро ақлу қавлу ҳам вафо нест,

Яқин дон, ӯ зи Сармаддеҳи мо нест .

Аз ин ҷиҳат Сармаддеҳи Баҳманёр дар асл як вокунише ба ҷаҳони муосир мебошад, ки пур аз касофат, нопокӣ, ноодамӣ, бемеҳрӣ, нафрату хусумат, бадбинӣ, бадӣ, беорию беномусӣ аст. Ин таври вокуниш  ба оламу ҳодисоти он рӯ ба Шарқ овардани бузургони адаби Аврупо – Иоҳан Волфҳанг Ҳуте,  Ҳенрих Ҳейни, Ҷорҷ Байрон, Пушкин, Лермонтов, Сергей Есенин, рӯ ба деҳа кардани нависандагони «деҳотгарои рус» - В. Распутин, В. Астафев, В. Шукшин ва дигаронро ба ёд меорад. Чунин бархӯрди офаридгори Сармаддеҳ ва қаҳрамононаш, бидуни шак, як навъ эътирозест ба низоми  дунёи муосир. 

Нависанда бо офаридани деҳаи ормонии  Сармаддеҳ, бозтоби  муҳити маънавию ахлоқии ормонии он  ва чеҳраҳои зебои сокинони одӣ, вале бузурги он, ки зиндагии пур аз сидқу садоқат ва меҳру муҳаббат ба ҳам доранд, ғамшарику шодишарики ҳам мебошанд, мададгору дастгири якдигаранд,  баору баномусанд, рӯйи як нуктаи бисёр муҳим таъкид менамояд, ки инсон бояд сазовор бизияд ва сазовор бимирад  ва аз ҳама бадию нопокӣ, пастию бадномӣ дур бошад.

Бофтанҳову сохтанҳо

Баҳманёр бо «бофтану сохтан» -ҳояш  дар насри муосири тоҷикӣ ба тарзи нигориш, усули тасвири маъмулии он  дигаргунии куллие ворид  кард, ки он боиси сифатан нав шудани он гардид. Агар ин падидаро ба таъбири худи нависанда  ифода намоем, ба «яхистони» насри тоҷикӣ насими гарме вазид ва «ях» -ро об намуд .

Он тозагӣ, «насими гарме», ки ба шарофати ҳикояву қиссаҳои Баҳманёр ба тарзи нигориш, усули тасвири насри тоҷикӣ ворид гардид, иборат буд аз имтизоҷи воқеъият бо руъё, афсонаву ривоят бо ҳақиқати зиндагӣ ва ё руъё бо воқеъият, ҳақиқати зиндагӣ бо афсонаву ривоят, имтизоҷи воситаҳои баёни руъёӣ, афсонавӣ, асотирӣ бо воситаҳои баёни реалистии сирф ва баръакс. Гоҳе онҳо дар асарҳои нависанда ба ҳадде ба ҳам омезиш ёфтаанд, ки онҳоро наметавон аз ҳам ташхис дод. Дар замина мехоҳам, ки ба эътирофоти муаллиф, ровӣ ва қаҳрамонҳояш таваҷҷуҳ намоед: «Баъзан ҳақиқатро обуранг дода мегуфт» ; «Ҳар боре қисса мекунам, боз ба ҳақиқат буданаш шак меорам, ҳарчанд Холдори Чилдурӯғ нестам» ; «Агар гӯям, ки аз ҳафтсола то ба ҳафтодсола ба ӯ ошиқ буданд, шояд бовар накунӣ, вале ин ҳақ аст» ; «Ҳарчанд ҳикояти воқеии Ороста афсонаро мемонд, аксари мардум ба он бовар карданд» ; «Ҳар сол як-ду моҳ мерафт хонаи писараш. Баъд меомаду қиссаҳо мекард. Дурӯғу рости бисёр» ; «Мусофир шигифтзада монда буд ва намедонист гуфтаҳои Заринаро чун тафсир кунаду нигоҳи духтаронро чун маънидод. Зеро амри воқеъ  гоҳо бо тахаюлу орзу чунон ба ҳам мепечид, ки мусофир намефаҳмид, ки ин ҳама маҳсули руъёҳои ӯст, ё ӯ худ маҳсули хобу рӯъёҳои каси дигар аст…» ; «Ин қиссаро Бобои Баҳром аз падараш шунида буд ва ба дурустии он тардид дошт, ҳарчанд имкони рухдоданашро инкор намекард» ; «Ман  иқтибосҳои пӯшидаи айнӣ ва таҳрифиро аз осори муаррихон овардам ва сохтаву бофтаҳои худро бар он афзудам»  ва ғ. ва ҳ.к.

Имтизоҷи «дурӯғу рост», «сохтанҳову бофтанҳо», рӯъёву ҳақиқат, афсонаву воқеъият, ривояту таърих, романтизм ва реализмро дар офаридаҳои Баҳманёр нависанда ва муҳаққиқи дақиқназар Қодири Рустам бо истифода аз истилоҳи аврупоии ин падида – проексия «инъикоси ҷаҳони офаридаи нависанда дар пасманзари ҷаҳони воқеӣ»  номидааст. Ва бовар бар он дорад, ки «дар ташаккули нависандагии Баҳманёр ва ба хусус, дар сабки нигориши ӯ низ навиштаҳои нависандагони реализми ҷодуӣ (нависандагони Амрикои Лотин – А.С.) таъсири амиқ ва бештаринро доштааст»  . Аз асарҳои нависандагони Амрикои Лотин, ба таври мушаххас аз Габриэл Гарсиа Маркес ва Борхес илҳом гирифтанашро худи муаллиф низ эътироф намудааст . 

Аммо Баҳманёр ин корро, дарвоқеъ, на танҳо «дар заминаҳои миллӣ»  анҷом дода, «шеваи баён ва тасвири инфиродии худро офаридааст» , балки ба тарзи нигориш, усули тасвири нав дар насри муосири тоҷикӣ поя гузоштааст ва пайравоне пайдо намудааст. Ва ин яке аз хидматҳои назарраси ӯ дар рушду такомули адабиёти кунунии тоҷикӣ ва, бидуни муҳобот, дар сатҳи адабиёти ҷаҳонӣ қарор гирифтани он мебошад.

Ин имтизоҷи бобарор имконот ва қудрати тасвир ва баёни ҳунарии насри муосири тоҷикиро афзуд ва бештар гардонид. Тасаввуроти моро дар бораи усули бозтоби  ҳунарии  зиндагӣ дигар кард ва ба исбот расонд, ки дар асл чорчӯби он  ба маротиб фарохтар аз он аст, ки бо номи «реализми сотсиалистӣ» маъмул буд.

Агар дар «Сармаддеҳ», ки онро муаллиф «роман дар қисса ва ҳикояҳо»  номидааст, имтизоҷи рӯъё ва ҳақиқат дар ҳампайвандӣ зуҳур намудааст, дар романи «Шоҳаншоҳ», ки бино бар эътирофи нависанда «бар ҳасабаи матолиби «романи нав» навишта шудааст», ҳақиқат  дар хатти аввал ва рӯъё дар хати дувум ҷудо аз ҳам, вале мувозӣ ба ҳам инъикос гардидаанд. Агарчи ҳақиқат дар хатти аввал, ба қавли муаллиф «торихӣ» менамояд, дар худ «иқтибосҳои пӯшидаи айнӣ ва таҳрифӣ аз осори муаррихон» дошта, «сохтаву бофтаҳои» худи нависанда низ бар он афзуда шудаанд. Бисёре  аз воқеаҳо, шахсиятҳо ва махлуқоту мавҷудот дар ин роман дугоник  доранд: 2 саг бо номи «Обтин», 2 пакана - Бобокалон ва Аршаки 11, 2 Сито ном зан,  2 Шоҳаншоҳ- муаллиф ва Шоҳ  Аршак, 2 хонум бо номи Чисто, шабоҳати 2 хоҳар - Чисто ва Сито бо 2 бародар - Ромтин ва Обтин, шоҳ Аршак ва сояаш Кеҳинаршак  ва ғ. Чунин тарзи тасвир ба Баҳманёр имкон додаст, ки гузаштаро бо имрӯз муқоиса бинмояд ва муштаракоти онҳоро ба мушоҳида бигирад ва таъкид намояд, ки «зиндагӣ маҳкуми такрор асту бас» (Бедил), бинобар ин аз он бояд сабақ бардошт. Паёми асосии нависанда ҳам дар ҳамин аст, ки аз таърих бояд ибрат гирифт. «Мақсад аз навиштани ин роман ин буд, ки, - гуфта буд муаллиф дар як мусоҳибааш,- ба мардум бигӯям: мо аз ҷоҳилият ба маърифат хеле ба кундӣ роҳ месипарем, то он ҷо ки имрӯз кирдору рафтори мо аз ду ҳазор сол қабл кам тафриқа дорад!» . Бардошти муаллифи роман дар бораи он ки «чун дар адабиёти муосири мо ба ин равия кам навиштаанд ва хонанда ҳам ба дарки он омода нест» , ба назари мо, чандон асосе надорад. Зеро тамсилгӯиву тасилнависию тамсилфаҳмӣ суннати миллии деринаи мардуми тоҷик мебошад ва дар «Шоҳаншоҳ» зиёд будани тамсил ҳаргиз боиси нафаҳмидани хонандаи тоҷик нашудааст.

 Шеъри ноб дар насри ноб

Насри Баҳманёр насри афсонавор, насри шоирона аст. Насри афсонавор  ба хотири он ки дар ҳикояву қиссаҳои ӯ ва романи «Шоҳаншоҳ» аз тарзи баён ва воситаҳои баёни афсона, рамзу тамсил, муболиғаи ғулув, оғозу анҷоми вижа, бандҳои баргардон, такрору таъкидҳо, ҳаҷву ҳазлҳои малеҳ ва ғ.   фаровон истифода шудааст. Танҳо ду намуна: «Буд гӯям, набуд гӯям, як марди ғалча гӯям ё навча гӯям, ришсафед гӯям ё мӯйсафед гӯям, дар деҳи мо гӯям ё дар деҳи ҳамсоя гӯям, зиндагӣ мекард…Агар мурд гӯям, қиссаро тамом кунам, агар намурд гӯям, қиссаро давом диҳам?» ; «Ситора деҳро давр мезад, Шошо низ деҳро давр мезад, ситора фарозро боло мешуд, Шошо низ фарозро боло мешуд. Ситора бо пайроҳаву бероҳа мерафт, Шошо  низ бо пайроҳаву бероҳа мерафт. Ситора бо пайроҳаву бероҳа поён мефаромад, Шошо низ бо пайроҳаву бероҳа поён мефаромад. Ситора гирди хонаи бобои Ҷовид ё хонаи модари Шошо давр мегашт, Шошо низ гирди ин хонаҳо давр мегашт…» . 

Ва насри шоирона  барои он ки сохтори берунӣ ва дарунии навиштаҳои ӯ чун дар шеър низоми муайян ва забони сараву ноби шоирона дорад, аз унсурҳои насри мусаҷҷаъ ва шеъри мансур зиёд баҳра бардошта, ташбеҳоти оливу тозаи зиёде офаридааст .  Аз ин ҷиҳат онро метавон  мисли афсонаҳои ширини мардумӣ  ва  шеърҳои мондагори адабиёти форсии тоҷикӣ аз бар бикарду  бихонд. Монанди ин пора аз ҳикояи «Вақти гули бобуна»:

Ду анораки сурхе дар шохи дарахти нор бор,

Ду анораки сурхе дар зери пироҳан хор, хор.

Ду анораки сурхи дарахти нор чун дирафши баҳор 

арғувон, арғувон, арғувон,

      Ду анораки зери пироҳан чун шираи рӯян

лағжон, ларзон, гурезон,

чун ашки рӯйи мижгон.

Ду анораки сурхи дарахти нор меваест донгона

аз роҳгузар, аз бохабар, аз ҳар нафар, 

Ду анораки зери пироҳан меваест қудсона

аз моҳи ягона, аз шаҳбонуи хона, аз олиҳаи нозу баҳона,

аз Бобуна, аз Бобуна, аз Бобуна .

Шоири хуб ва соҳибзавқи тоҷик Сиёвуши Ҷунайдӣ ба мушоҳида гирифтааст, ки «аксари ҳикоёти Баҳманёр монанди як шеъри тӯлонии сужадор ҳастанд. Агар ин достонҳоро бо шеър муқоиса кунем, ҳар яке аз онҳоро метавон «баллада» ном кард» . Мунаққид ва адабиётшиноси номӣ Сафар Абдуллоҳ  мақолаашро дар бораи нависанда «Шоире аз Сармаддеҳ»  унвон гузоштааст. Шоир ва рӯзноманигор Исфандёр навиштаҳои вайро «шеър дар наср»  номида, пажӯҳишгари шинохта  Нуралии Нурзод ишора ба «ҷанбаи қавии шоирона доштани насри ӯ»   намудааст. Ба ақидаи мунаққиди варзидаи тоҷик Абдухолиқи Набавӣ «ҳикояҳои «Чашмаи ният», «Вақти гули бобуна», «Гавазни чанбаршохи манн» бо забони шеър навишта шудаанд» . 

Поэтикаи насри Баҳманёр ва тамоми тозакориҳое, ки ӯ дар он (сохтори берунӣ ва дарунӣ, забон, тарзи баён, таркиби луғавӣ) кардааст, аз маҳдудаи ин мақола берун аст. Танҳо бо овардани намунае чанд аз ташбеҳҳои ӯ, ки бо доштани он ҳар шоири тавоно дар шеъри форсии тоҷикӣ метавонад ифтихор бикунад, қаноат менамоем: «Каргас рӯи лошаи саг чун бахил рӯи халтаи зар менишаст» ; «Гӯё сӯзани мутаҳаррики мошинаи чокдӯзӣ бошад»…Духтар гӯё бо як ибора тамоми кайфияти аз резаборон гирифтаашро баён карда буд» ; «Муғул боз ба асири худ нигарист. Ин дафъа нигоҳаш саги гуруснаро намемонд, балки шағолро мемонд, ки аз дур бабри сайд гирифтаро наззора мекунад» ; «Аз башараи муғулонааш ду чашм дар косаи сар чун ду кирми абрешими бебаргмонда ба атроф бемаъно менигаристанд, осори чизеро хондан душвор буд» ; «Пас аз онҳо  замин сари мӯрехтаро мемонду дарахтон устухонҳои лучи гӯристонро ба ёд меоварданд» ; «Гӯё вулқоне ҳама маъданҳои заминро дар шакли малах қай карда буд» ; «Аз човандозони давра касе аз паси Шеда асп надавонд, танҳо чанд ҳаваскор, ки берун аз давра буданд, чун кафтор тамаъи лоша доштанд» ;  «Дасти росташ, ки аз кӯрпа берун буд, шаппаи кайҳо хушкида ва билохир аз нам тосидаро мемонд» ; «Ситорагони бешуморе рӯйи осмони деҳ милтирос мезананд; рӯйи теғаи Шеданзо, рӯйи зови Карафса, рӯйи фарози Ялмову Хорбуна…хулоса, дар ҳама ҷо милтирос мезананд, чун кирмакҳои шабтоб ғайб мезананд, боз пайдо мешаванд. Чун кирмакҳои шабтоб беқароранд ситорагон» ; «О, боз ин магасак аз куҷо пайдо шуд?» - гӯён доначиниашонро ё ба қавли мурғон «тасбеҳгардониашонро» давом доданӣ шуданду лекин боз тоқат накарда, сар бардошта ҷониби «меҳмони нохонда» нигаристанд» ; «Вақте ки қорчҳо пас аз борон чун ҳубобҳои рӯйи кӯл дар пуштаҳо пӯк- пӯк медаманд» ; «Духтаре буд дар ҳақиқат ягона, тару тоза… чукрии тагсангӣ барин» ; «Баробари ҷаҳиши асп оби кӯл дударон шуд, чунонки харбӯзаи чарс бо расиши корд дударон мешавад» ; «Аммо Чилдурӯғи шаҳбоз ҳеч сир бой намедод. Вақтхуш мегашту дурӯғҳояшро…э хӯш…муболиғаҳояшро рада мекард, аскарбачаҳои навдаъват барин» ; «Вай ночор паҳлуи Шери Хол нишаст ва пешонаи пурчинашро, ки лавҳи ошуриро мемонд, пармосидан гирифт» ; «Мома рӯйи чорпояе нишаста буд, набера болои сараш рост истода буд, саг паҳлӯи онҳо босалобат чун Абуҳавл сикка зада буд» ; «Ман шояд ҳоло ним соат бихобаму пасон чун гули аз тагарг озодшуда аз пасат биёям» ; «Баргҳои сурхи ба зардӣ моил, ки ҷо-ҷо дар кӯҳпораҳо ба назар мерасанд, машъалҳои фурӯзонро дар шаби арӯсбиёрон мемонанд» ; «Тани ӯ ҳоло камони зеҳкардаест, ки ё тири «оҳ»мезанад ё «воҳ»  ва ғ. ва ҳ.к.

Баҳманёр дар замимаи романи «Шоҳаншоҳ»  бо номи «Сафранги шаст вожа» дар қатори мафҳум ва истилоҳоте, ки аз сарчашмаҳо ва фарҳангҳо истифода кардааст ва барои дарки дурусти романи мазкур мусоидат хоҳанд кард, калимаву таъбирҳои офаридаи худро низ овардааст. Аммо вожаву мафҳумҳои офарида ва зинда гардондаи  ӯ дар ин асар ва навиштаҳои дигараш хеле зиёд мебошанд, монанди аспист, бодвона, лифмол, дурҷак, сокинраг, аспрез, ҳамовез, гарева, харчова, ғӯлазар, баҳорбанди аспон, сумнамбул (моҳпарвин), харанбор, бодбарзан, баҳонома,  ғӯтях (айсберг), рақсларза, обшанг, оҳани мӯриёнахӯрда, ҷуфтбаст, гардуна (маршрутка), тиграхуд, зиштёдҳо, хонтахта (буфет), гиҷгоҳ, малҷо, рамагароӣ, танноз (гетераи юнонӣ), сархора, ванҷак, роҳчак, пулбаст, обрин, даҳонбанд,  зудандоз, бевора, бӯта (таҳсигорӣ), найрада (чиғ), зучаро, гундоӣ, позин, насвон, анбошта, тахтона, дерёз, роғандар, тобаандар, думлоба, нозболиш, ҳампуштӣ, дорафзин, табангу, хогина, пешдод (аванс), пасодаст, хорбор, хушзо, зудсайр, шастгаҳ, танӯра, ядак (буксир), бодрӯза, ҷоркаш, окаса, росток, бунгуфтор  ва ғ. ва ҳ.к.

                     Рисолати нависандагӣ

Чанде аз онҳое, ки то имрӯз дар бораи Баҳманёр ва ҳикояву қисса ва романҳои ӯ  нақде кардаанд, ҳамзамон бо гила аз он ки то ҳол осораш «чунонки мебояд нақд ва баррасӣ нашудааст» (Сафар Абдуллоҳ, Фахриддини Холбек, Исфандёр ),  изҳори ҳайрат низ намудаанд, ки чаро  «нависандае, ки ҳампову ҳампояи худро надорад» ва  асарҳояш, ки аз ҷумлаи дастовардҳои бешаку шубҳаи адабиёти муосири тоҷикӣ ба шумор мераванд, ба дараҷае, ки лозим аст шинохта ва қадр нашудааст. Дар шарҳи ин гилагузорӣ ва  ҳайратзадагиҳо ҳаминро ёдовар мешавем, ки шинохту қадру манзалати ин ва ё он адиб танҳо марбут ба он нест, ки дар борааш нақде чунонки бояд  навишта шавад ва ӯро замондорон ва зимомдорони вақт  бо унвону ҷоизаҳо қадр намоянд. Муҳим он аст, ки адиб ва офаридаҳояш дар дили хонанда ва мардум ҷо бигирад, ки дар ниҳоят онҳо мақому манзалати ӯро дар адабиёт ва ҷомеа онҳо муайян менамоянд, на замондорону зимомдорон.

Баҳманёр ҳамчун нависанда  рисолати шахсӣ, миллӣ ва адабиашро то имрӯз дар назди мардуми худ ва адабиёти тоҷикӣ ба хубӣ   анҷом додааст. Ва ҳоло  машғули офариниши романи нави «Ғӯяк» ва ҳикояву қиссаҳо ва  сарвояку сарвоҳои  нави гуфтанию шуниданист ва ман аминам, ки онҳо адабиёти моро ғанитар, рангинтар ва асилтар хоҳанд кард.

2015.